خداوند حکیم در کتاب خود، وجود مبارک پیامبر(ص) را اسوه ی حسنه و بهترین نمونه ی عملی برای مسلمانان و بلکه تمام انسان ها، معرفی کرده است. با توجّه به نیاز جامعه اسلامی به الگوپذیری از آن حضرت، و اقتدا به ایشان، در شئونات و کارهای مختلف زندگی، نیازمند دانستن، سیره و روش های عملی آن حضرت هستیم. این پژوهش با هدف آشنایی با روش ها و اصول کلّی زندگی خانوادگی حضرت رسول ( ص) و کاربردی کردن این اصول، در زندگی جوامع امروزی ؛ صورت گرفته و به بررسی اخلاقیّات پیامبر ( ص)، به سیره ی ایشان در خانواده ی خود پرداخته شده و از گسترده کردن موضوع در مسائل خارج از خانواده ی ایشان صرف نظر گردیده است  آنچه برای ما حائزاهمیّت است معرفی پیامبر ( ص) به عنوان الگوی بشریّت در همه عرصه هاازجمله مسایل خانوادگی می باشد. شرایط تعدّد زوجات در اسلام و تعدّد زوجات پیامبر(ص) و اصول انتخاب همسر از دیدگاه پیامبر ( ص). اصول و قواعد خانواده ی ایده آل در سیره ی رفتاری پیامبر(ص) و اصول روابط با همسران که شامل عدالت، خوش اخلاقی، مدارا، آراستگی ظاهری و ... ، کمک کردن پیامبر(ص) به اهل خانه، روش شناسی پیامبر(ص) در مهار بحران ها که پیامبر(ص)با مدیریّت خاصّ خود، این بحران ها را مهار کرده و از مشکلات بعدی جلوگیری نموده و در مورد مبارزه ی پیامبر ( ص) با سنّت غلط دوران جاهلیّت که همان ازدواج با زن پسرخوانده بود،.و در رابطه با فرزندان و نوه های پیامبر ( ص) و اصولی که پیامبر(ص) در تربیت فرزند به آن توجّه می کردند، نظیر: سلام کردن به فرزند، بازی با فرزند، احترام به فرزند و ... و سخنانی که پیامبر ( ص) در مورد امام حسن و حسین بیان کرده اند و رفتار پیامبر(ص) در سوگ فرزندش ابراهیم، مبارزه ی پیامبر(ص) با یک خرافه ی خورشیدگرفتگی در زمان فوت ابراهیم بود، مورد توجه وبررسی می باشد وظایف شوهر نسبت به همسر، از جمله مدیریّت، تأمین هزینه ها و ... و وظایف زن نسبت به شوهر، نظیر: فرمان برداری و حفظ ارزش خانواده، و عوامل کلیدی در همسرداری مطلوب، از قبیل: معنویّت، خلق نیکو،... می شود

بنابراین آنچه از این نوشته کوتاه برای ماحاصل می گرددنکات زیر است

تفاوت های زن ومرد ازدیدگاه قرآن

یکی از ابعاد فرهنگ اسلام تفاوت زن ومرداز بعد جسم و شخصیت آنهاست که در آیات متعدد به آن اشاره گردیده است . در این رابطه قرآن کریم به طرح مسایلی پرداخته است که  در این مبحث اشاره ای گذرا به آن ها خواهیم داشت .

 اصل خلقت زن ومرد

قرآن كريم زن و مرد را يك سرشتي مي‌داند نه دو سرشتي چنانكه مي‌فرمايد: خداوند از جنس خودتان برايتان همسراني آفريد. " خَلَقَ لکم مِن أنفسکم أزواجا " (روم – 21 ) ؛

 " جعل لكم مِن أنفسکم أزواجا " (نحل – 72 )( شوری - 11 )

و نیز طبق آیات فوق و آیه " خلقکم من نفس واحدة " ( نساء – 1 ) تفاوت جنسی زن ومرد دلیل برتری یکی بر دیگری نیست .

 نکته دیگر اين كه اسلام هيچ گاه نمي‌گويد زن براي مرد آفريده شده است بلكه قرآن مجيد مي‌فرمايد: هر دو باعث تکمیل یکدیگر هستید  زن و مرد براي يكديگر آفريده شده‌اند. زنان زينت و پوشش شما مردانند و شما نيز پوشش و زينت آنهاييد. " هنَّ لباس لکم وأنتم لباس لهنَّ " ( بقره – 187 )

  خداوند از قرار دادن تفاوت بین زن و مرد چه هدفی داشته است ؟

  هدف مادی :

 تکثیر و بقای نسل بشر  " خَلَقَ لکم مِن أنفسکم أزواجا " (روم – 21 ) ؛ " جعل لكم مِن أنفسکم أزواجا " (نحل – 72 )( شوری - 11 )

هدف معنوی :

ایجاد تسکین ( آرامش دل ) ، مودت و رحمت بین زن و مرد  " خَلَقَ لکم مِن أنفسکم أزواجا لتسکنوا إلیها وَ جَعَلَ بَینَکم مَوَدَةً وَ رَحمَةً " (روم – 21 )

"هو الذی خَلَقَکم مِن نَفسٍ واحِدَة وَ جَعَلَ مِنها زَوجَها لِیَسکن إِلَیها " ( اعراف – 189 )

وظایف زن ومرد

تفاوت جنسی زن و مرد باعث ایجاد تفاوت های فراوان جسمی ، روحی و روانی در میان آن دو شده که در نتیجه باعث اختلاف وظایف آنان در نظام خانواده و نیز خارج از خانواده شده است .

وظایف زن ومرد در نظام خانواده :

الف ) وظایف زن نسبت به همسر خود :

1 - حفظ آرایش وجمال " وَلا یُبدینَّ زینَتَهُنَّ إِلّا لِبُعُولَتِهِنَّ "(نور-31)

2 - تمکین در قبال خواسته های همسر " فالصالحاتٌ قانتاتٌ " (نسا - 34 )

3 - محافظت از آبرو و اموال همسر در زمان غیبت وی " فالصالحاتٌ...حافظاتٌ للغیبِ بما حفظ الله " (نسا - 34 )

ب) وظایف مرد نسبت به همسر خود :

1 - تعیین مهر هنگام ازدواج   در حد توانایی " وَءَاتُواْ النِّسَآءَ صَدُقَتِهِنَّ نِحْلَةً " ( نساء – 4 ) ؛ " تفرضوا لهنَّ فریضةً و متّعوهنَّ علی الموسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلی المُقتِرِ قَدَرُهُ متاعاً بالمعروف " ( بقره – 236 ) ؛ " وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً " ( بقره – 237 ) ؛  " وَءَاتَيْتُمْ إِحْدَيهُنَّ قِنْطَاراً " (نساء - 20 ) ؛ " فَمَتِعُوهُنَّ " ( احزاب – 49 ) ؛ "

2 - تأمین نفقه و مخارج زن " وَلِلنِّسَآءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ " ؛ (نساء – 32 )

3 - خوش رفتاری و رفتار نیکو  " وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شیْئاً ویجعل الله فیه خیراً کثیراً " ( نساء – 19 )

4 - ریاست شوهر بر خانواده " اَلرِّجَالُ قَوَّ مُونَ عَلَى النِّسَآءِ " ( نساء – 34 ) ؛ " وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ " ( بقره – 228 )

ج ) وظایف والدین در قبال فرزندان پیرامون مسایل جنسی :

1 - آموزش کسب اجازه قبل از ورود  " لِيَسْتَئْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَنُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُواْ الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَثَ مَرَّ تٍ مِّن قَبْلِ صَلَوةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَوةِ الْعِشَآءِ ثَلَثُ عَوْرَتٍ لَّكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّ فُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَى‏بَعْضٍ "  (نور- 58) " وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَلُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَئْذِنُواْ كَمَا اسْتَئْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ " (نور- 59 )

2 - مهیا کردن شرایط ازدواج فرزندان " وَأَنكِحُواْ الْأَيَمَى‏ مِنكُمْ وَالصَّلِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَآئِكُمْ "  (نور- 32 )

وظایف زن ومرد خارج از خانواده :

الف ) وظیفه زن خارج از خانواده :

1- سخن گفتن  به نحو شایسته و دور از خضوع " أنِ اتَّقَیتُنَّ فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض و قلن قولا معروفا " (احزاب - 32 )

2 - حفظ  پوشش و عفاف : " يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلاَبِيبِهِنَّ " (احزاب - 59 ) ؛ " و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن‏ علی جیوبهن  " ( نور- 31 ) ؛ " و لا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن " ( نور- 31 ) ؛  " و قرن فی بیوتکن و لا تبرجن تبرج الجاهلیة الاولی" (احزاب - 33 )

3 – حیا ورزیدن : " تَمْشِى عَلَى اسْتِحْيَآءٍ " (قصص – 25 )

4 - حفظ نگاه :  " یغضضن من ابصارهن " ( نور- 31 )

5 - پاکدامنی " و یحفظن فروجهن " ( نور- 31 ) ؛ "  وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِى  أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ‏ " ( تحریم - 12

ب ) وظیفه مرد خارج از خانواده :

1 - حفظ نگاه  " یغضوا من ابصارهم  " ( نور- 30 )

2 - پاکدامنی " و یحفظوا فروجهم " ( نور- 30 ) ؛ " وَلَا تُكْرِهُواْ فَتَيَتِكُمْ عَلَى الْبِغَآءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِّتَبْتَغُواْ عَرَضَ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا " ( نور- 33 )

3 - حفظ حریم هنگام برخورد با نامحرم  " وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٍ ذَ لِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ" (احزاب – 53 )

ج ) وظیفه عموم افراد در جامعه

1 - حفظ دل ، فکر و زبان (به منظور حفظ حریم درخصوص مسایل جنسی در جامعه " لو لا إذ سمعتموه ظنَّ المؤمنون و المؤمنات بأنفسهم خیرا و قالوا هذا أفک مبین " (نور- 12 )

2 - آسان کردن سنت پسندیده ازدواج وترویج آن " وَأَنكِحُواْ الْأَيَمَى‏ مِنكُمْ وَالصَّلِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَآئِكُمْ "  (نور- 32 )

3 - حفظ عفاف در صورت عدم امکان ازدواج "  وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحاً حَتَّى‏ يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ " ( نور- 33 )

4 - رعایت احکام ازدواج و خواستگاری :

** در مورد زنان مطلقه " وَالْمُطَلَّقَتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَثَةَ قُرُوءٍ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِى أَرْحَامِهِنَّ ... وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذَلِكَ إِنْ أَرَادُواْ إِصْلَاحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِى عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْروفِ " ( بقره - 228 ) " ؛ " فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ حَتّى‏ تَنْكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يَتَرَاجَعَآ إِنْ ظَنَّآ أَنْ يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ " ( بقره - 230 ) ؛ " وَإِذَا طَلَّقْتُمُ الْنِّسَآءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْوَ جَهُنَّ إِذَا تَرَ ضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ " ( بقره - 232 )

** در مورد زنان بیوه " والذینَ یتوَفَّونَ منکم وَ یَذَرونَ أزواجا یترَبَّصنَ بِأنفسِهِنَّ أربَعَةَ أشهُرٍ وعَشراً فإذا بَلَغنَ أجَلَهُنَّ فَلاجناحَ عَلَیکُم فیما فَعَلنَ فی أنفُسُهُنَّ بالمعروف " (بقره – 234 ) ؛ " ولا جُناحَ علَیکم فیما عرَّضتُم بِهِ مِن خِطبَةِ النِساءِ أو أکنَنتُم فی أنفُسِکم... ولکن لاتُواعِدوهُنَّ سِرّاً ألا أن تقولوا قولاَ معروفاً و لاتَعزُموا عُقدَةَ النِکاحِ حتّی یَبلُغَ الکتابُ أجَلَه " (بقره – 234 )